Sagalee Afaan Oromoo

Sagaleewwan afaan tokko keessatti argaman Sagaleewwan dubbiiti.
Sagaleewwan biroo immoo sagaleewwan akka sagalee konkolaataa, sagalee allaattii, horii, qilleensaa fikkf.
Sagaleen kan Uumamu qubee fi qubeen (Qubee + Qubee) walitti dhufuun yoo ta’u, bu’uurri afaan hundaa immoo sagalee dubbiiti.
Sagaleewwan dubbii Afaan Oromoo lakkoofsaaan 29 dha.
Isaanis:
a,   b,   c,   d
e,   f,   g,   h
i,   j,   k,   l
m,   n,   o,   q
r,   s,   t,   u,
w,   x,   y,   ch
dh,   ny,   ph
sh,   ykn ‘(hudhaa)

Gosoota Sagalee dubbii
Sagaleewwan Afaan Oromoo kunneen bakka lamatti qoodamu.
Isaanis:
1. Sagalee Dubbifamaa
2. Sagalee Dubbachiiftuu

Sagaleen dubbii Afaan Oromoo ulaagalee armaan gadiirratti hundaa’a.
Issanis:
1. Qilleensa Afuura sombaa habu ykn seenuudha
Kunis afuurri sombaa bahee sagalee dubbii uumu qaamulee sagalee dubbii adda addaa irratti
gufachuun sagaleewwan dubbifamaa yommuu uuman, afuurri qaamolee dubbiitiin osoo hin gufatin uumamu immoo dubbachiiftota.
2. Sagaleen Dubbifamaan kophaa hin haasa’amu
kana jechuun dubbifamaan kophatti sagalee hin qabu.
dubbachiiftuun immoo hophatti ni haasa’ama.
3. Dubbifamaan qaamolee sagalee dubbii walitti yoo fidu, Dubbachiiftuun immoo qaamolee sagalee dubbii uuman addaan baasuuf fikkf.

Hub: Qaamolee Sagalee dubbii(yeroo afuurri somarraa bahu ykn seenu, iddoo sagaleen itti uumamu) kan jennuun:
1. Hidhii
2. ilkaan
3. irgee
4. laagaa
5. Arsasee fi
6. kokkeedha.

DHEERINAA FI GABAABINA SAGALEE

Afaan Oromoo keessatti Dheerinaa fi Gabaabini sagalee Sagaloota dubbachiiftuu waliin walqabata.
1. Sagalee Gabaabaa
Sagalee gabaabaa kan jennuun, sagalee dubbachiiftota afaan oromoo warra bu’uuraa shaniin gabaabaa uumamaniidha.
Fkn:
dh + u  =  dhu      n + a  =  na
l + a  =  la      m +  u  =  mu
Haaluma kanaan jechootni sagalee gabaabaan uumaman:
Fkn: dhufe      rafe
bona      mana
laga      ija

2. Sagalee Dheeraa
Sagaleen dheeraan sagalee gabaabaa irraa argama.
Kunis Sagaleen dheeraan kan uumamu dubbachiiftuun gosa tokkoo lama walfaana dhufuun bifa hiika qabaachuu danda’uun yoo barreeffamteedha.
Fkn:
boonaa
laafaa
laagaa fikkf

LAAFINAA FI JABINA SAGALEE

Laafinaa fi jabinni sagalee qubee dubbifamaa irratti hundaa’a.
Sagalee laafaa:
Sagaleen laafaan sagalee dubbifamtootaAfaan oromoo gosa tokkoo qofa irraa ijaaramiidha.
Fkn: bi +  fa  =  bifa
i + ja  =   ija
mii + la  =   miila

Sagalee Jabaa:
Kunis baay’ina dubbifamtootaatiin kan walqabatu yommuu ta’u, dubbifamaan gosa tokkoo lama walitti anaananii barreefamaniidha.
Fkn: Sammuu
karra
soddaa
gubbaa fikkf

AFAAN OROMOO – Oromo Languages